Lễ hội Gầu Tào được coi là lễ hội có quy mô cộng đồng lớn nhất của người Mông. Trước đây, nó đi liền với việc cầu có được con của các gia đình hiếm muộn. Sau này, lễ hội này được tổ chức vào mùa xuân hoặc các thời điểm nông nhàn. Lễ hội được đầu tư rất bài bản và công phu, trong đó sẽ bao gồm phần lễ vô cùng trang nghiêm, phần hội thì rất náo nhiệt. Trong các năm trở lại đây, lễ hội này góp phần không nhỏ vào việc quảng bá văn hoá người Mông ở Hà Giang đến với du khách thập phương. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu bài viết ‘Tìm hiểu lễ hội Gầu Tào của người Mông ở Hà Giang’.
Mục Lục
Du xuân lễ hội Gầu Tào
Có một năm, chán chường với không khí Tết của đô thị, tôi… bỏ phố về rừng: về Hà Giang. Tại đây, tôi được trải nghiệm lễ hội Gầu Tào của người Mông ở Hà Giang. Đây là một trong những ngày Tết đáng nhớ nhất trong cuộc đời tôi. Khi ngỏ ý với anh bạn người địa phương. Rằng tôi muốn trải nghiệm lễ hội Gầu Tào (như một người Mông), anh bảo: vậy thì hãy đến Hà Giang trong khoảng từ mồng Một đến Rằm tháng Giêng. Bởi đây là lúc lễ hội Gầu Tào diễn ra.
Xem thêm các bài viết về Văn hoá Việt Nam tại đây.
Lịch sử dân tộc và điều kiện sống đã sản sinh ra nền văn hoá truyền thống Mông. Mang đậm dấu ấn miền núi cao vừa khắc nghiệt vừa trữ tình. Trong đó, Gầu Tào là lễ hội lớn nhất và có quy mô cộng đồng duy nhất của người Mông. Nó gắn liền với niềm tin về sự ấm no, hạnh phúc.
Theo truyền thuyết dân gian, trước đây. Những cặp vợ chồng người Mông nào lấy nhau nhiều năm chưa sinh được con cái. Mà muốn sinh được người con như ý muốn. Thì người chồng sẽ lên một quả đồi nào đó cầu xin thầy đồi. Thần núi “xanh hấu tào, xanh hấu pề” phù hộ gia đình sinh được con trai. Sau một thời gian về nhà mà người vợ mang thai. Sinh được người con như ý muốn. Thì gia đình sẽ tổ chức Lễ hội Gầu Tào như đã hứa với các vị thần. Họ mời anh em, họ hàng, bà con người Mông đến chia vui và tạ ơn các vị thần đã giúp đỡ.
Gầu Tào tổ chức vào mùa xuân hay những dịp nông nhàn
Ngày nay, Gầu Tào được tổ chức vào mùa xuân hay những dịp nông nhàn. Do gia đình hay một làng chủ trì. Và được tổ chức trên bãi đất rộng quanh làng. Hay một nương ngô đã thu hoạch xong. Trước ngày hội trưởng bản thông báo cho các hộ gia đình trong bản biết. Và thông báo cho nhiều người khác cùng sống trong khu vực đến tham gia ngày hội. Nếu hội tổ chức 3 năm liền thì mỗi năm tổ chức 3 ngày liền. Hội làm gộp một năm sẽ tổ chức vào 9 ngày. Lễ hội Gầu Tào gồm 2 phần: lễ và hội.
Cây nêu luôn là biểu tượng chính trong lễ hội Gầu Tào của người Mông. Vì thế, khi chặt cây, người chủ cúng hoặc chủ nhà phải thắp hương cầu khấn các vị thần. Để xin chặt cây sau đó mới được chặt. Khi chặt không được cây đổ xuống đất. Hướng của ngọn cây phải ngả về hướng Đông. Trên đường khiêng về đem đi chôn cũng không được đặt cây xuống đất hoặc người khác bước qua.
Người Mông rất chú trọng phần lễ
Người Mông ở Hà Giang dựng ba cây nêu tượng trưng cho ba chiếc cột chống trời. Ngọn của cây nêu bao giờ cũng phải quay về hướng Đông. Với quan niệm hướng của sự sinh sôi, nảy nở. Trên thân cây nêu, người Mông thường treo một miếng vải chàm màu đen hoặc đỏ; một chút rượu, một túm ngô hoặc thóc, một sâu tiền bạc. Dưới gốc cây nêu họ đặt một chum rượu to để mời anh em về dự lễ hội.
Vào lễ, gia chủ chuẩn bị một mâm cúng gồm 1 chiếc đầu lợn, 1 đôi gà trống mái đều được luộc chín; cùng với một bát cơm, quả trứng, đĩa xôi, một bó lúa; một bó bắp ngô và chút hương, giấy bản. Để tạ ơn trời đất, thần linh đã cho gia đình, làng bản mạnh khỏe, hạnh phúc, mùa màng bội thu.
Khi gia chủ hoặc thầy mo, trưởng bản làm những thủ tục lễ bái. Tất cả bà con trong bản đều đến tập trung đông đủ. Sau khi làm lễ tạ ơn trời đất, thần linh xong. Người dân trong bản mới tổ chức ăn uống, chúc tụng nhau. Những người Mông tôi gặp trong lễ bảo rằng. Thông thường năm đầu là phải một con lợn. Đến năm thứ hai phải mổ ba con, đến năm cuối cùng phải mổ 5 con hoặc mổ một con bò.
Náo nhiệt là đặc trưng trong phần hội
Trong lễ hội Gầu Tào thì phần hội là vui nhất với rất nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn, tiêu biểu như: đánh yến, đánh sảng, đánh cù; đấu võ, đua ngựa, bắn nỏ, múa khèn, thổi sáo, chọi chim; chọi gà, thi hát đối giao duyên….Hội thi hấp dẫn nhất và cũng là nơi để các chàng trai Mông trổ tài múa khèn. Trong phần thi này, những người tham gia phải thực sự tài năng, vì phải vừa thổi khèn, vừa làm các động tác như: lộn, quay tròn, đá chân trồng chuối, nhảy lên cọc. Và đặc biệt là động tác múa khèn chống đầu lên đòn gánh bắc ngang chảo thắng cố đang sôi sùng sục.
Lôi cuốn nhất và cũng thu hút nhiều người tham gia nhất trong lễ hội Gầu Tào là thi hát đáp, hát ống. Ở phần thi này, chủ yếu là nam, nữ thanh niên người Mông hát đối đáp cho đến khi có người thua cuộc mới thôi. Nếu người nào thua thì sẽ phải có quà cho người thắng cuộc, quà thường là một cây sáo, cây khèn, đàn môi hay cũng chỉ là một chiếc khăn tay.
Lễ hội thường kéo dài từ 3 đến 5 ngày rồi kết thúc. Mọi người lại trở về với cuộc sống sống đời thường, nhưng dư âm của lễ hội vẫn còn vang vọng mãi trong tâm tưởng của những người tham gia. Họ chia tay nhau trong sự luyến tiếc, nghẹn ngào gửi vào lời bát hát, vào chén rượu mặn nồng và thầm hẹn gặp lại vào mùa lễ hội năm sau.
Lễ hội Gầu Tào hiện nay như một điểm nhất thu hút du khách
Anh Vàng Minh Thề, một thanh niên ở xã Thanh Vân đã nhiều lần tham gia lễ hội Gầu Tào cho biết: “Vì năm nay do tình hình dịch bệnh Covid-19 phức tạp nên không tổ chức lễ hội. Tuy nhiên nói về Hội Gầu Tào thì đây là Lễ hội tiêu biểu và rất có ý nghĩa của người Mông, đến đây thanh niên chúng tôi được vui chơi, thi tài cùng nhau…Mong rằng lễ hội này sẽ tiếp tục được gìn giữ và tổ chức hàng năm để bà con cùng đến cầu may, cùng vui hội mừng một năm mới nhiều tài lộc.”
Lễ hội Gầu Tào là nơi để mọi người tụ họp, cùng nhau múa khèn, giao lưu thắt chặt tình làng nghĩa xóm. Quan trọng hơn, đây là dịp để cầu cho một năm mưa thuận gió hòa, con người ngày càng sung túc, mạnh khỏe, hạnh phúc. Những năm gần đây, Lễ hội Gầu Tào được tổ chức như một điểm nhấn thu hút khách du lịch đến với tỉnh Hà Giang. Trong cách thức tổ chức hiện nay không còn giữ được nguyên bản Lễ hội truyền thống của ngày xưa.
Bài viết cùng chủ đề: