Nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc tại Hoàng Su Phì

Hoàng Su Phì là huyện miền núi thuộc tỉnh Hà Giang, huyện nằm trên thượng nguồn con sông Bạc và sông Chảy. Đây là nơi sinh sống của rất nhiều dân tộc anh em, trong đó có thể kể đến người La Chí, Cờ Lao, Nùng, H’Mông và đặc biệt là người Dao đỏ. Các dân tộc sống đa số bằng nông nghiệp, họ tạo nên một nét văn hóa rất riêng cho Hoàng Su Phì. Trong đó phải kể đến những lễ hội vô cùng ý nghĩa. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu các lễ hội đó thông qua bài viết ‘Nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc tại Hoàng Su Phì’.

Lễ cúng cơm của các đồng bào dân tộc

Ánh mặt trời len lỏi qua tầng mây dày đặc. Rải những giọt nắng hiếm hoi lên những thửa ruộng bậc thang. Được công nhận Di tích Quốc gia. “Cơn sóng” lúa chảy xuống thung sâu rồi vút lên cao giữa mây trắng bồng bềnh. Chính là kết tinh của đức tính cần cù và kỹ năng canh tác. Trong quan niệm của người La Chí ở xã Bản Phùng. Cúng cơm là nghi lễ rất quan trọng để tạ ơn tổ tiên. Trước ngày tổ chức lễ, người vợ của chủ nhà, còn gọi là “mẹ lúa”. Sẽ dậy sớm để đi ngắt những bông lúa đầu tiên. “Mẹ lúa” hái ba bông đầu, gói vào lá chuối với ý nghĩa hồn gốc lúa. Được cất vào trong gùi, rồi tiếp tục ngắt những bông lúa khác.

Xem thêm các vài viết về Văn hoá Việt Nam tại đây.

Đến đêm, “mẹ lúa” lấy lúa mới ra sấy trên bếp rồi cho vào cối giã, sàng, sảy thành gạo. Để sáng sớm hôm sau đồ cơm và làm cốm. Vật phẩm trong lễ cúng gồm rượu hoẵng, thịt chim, cá chép ruộng… và nhất định phải có thịt chuột nấu chín. Bởi người La Chí cho rằng ở đâu có thức ăn thì ở đó có chuột. Nếu không cúng tế cho tổ tiên thì mùa màng sẽ bị loài vật này phá hoại.

Lễ gọi hồn lúa của các đồng bào dân tộc

Theo đồng bào dân tộc Dao đỏ ở đây, cây lúa cùng các loại cây trồng khác cũng có phần hồn và phần xác. Từ lúc sinh trưởng trên những thửa ruộng đến khi về bồ thóc của mỗi gia đình. Vài bộ phận của cây lúa hoặc những hạt thóc. Có thể bị chim chóc, chuột, bọ phá hoại hoặc rơi vãi. Trong quá trình thu hoạch. Nên không về được đến nhà mà lang thang bất định trong vũ trụ bao la. Vì vậy, muốn mùa màng bội thu. Họ tổ chức lễ cúng để gọi những phần hồn của cây, lá và hạt lúa. Về với gia chủ, sinh trưởng khỏe mạnh, chống chọi được sâu bệnh.

Ngoài thịt gà, rượu, bánh chưng, xôi, cốm, cá chép ruộng, hương, giấy bản. Thì đồ cúng bắt buộc phải có vật phẩm từ ruộng vườn như sâu măng, nhộng ong… Cùng với lễ cúng trước bàn thờ tổ tiên. Còn có một đàn tế Ngọc Hoàng ở trước cửa chính của ngôi nhà. Các loại hạt giống mà gia chủ hay trồng được buộc thành bó và treo vào móc một chiếc cân. Để thầy cúng thực hiện nghi thức gọi hồn. Các thành viên trong gia đình còn chuẩn bị vật dụng cần thiết cho việc ra đồng. Những bậc ruộng uốn lượn theo sườn đồi đã sẵn sàng cho một mùa vụ mới. Để chở trên mình bụi lúa nặng trĩu bông.

Trò nhảy lửa truyền thống của người đồng bào

Nhắc đến nét đẹp văn hóa Hoàng Su Phì, không thể bỏ qua trò chơi nhảy lửa truyền thống. Được tổ chức trong những dịp lễ, Tết, trò chơi nhảy lửa của người Dao đỏ quy định phải là nam giới. Thanh niên tham gia nhảy lửa sẽ ngồi trên chiếc ghế thấp trước đống lửa để thầy cúng làm phép nhập tâm. Khi bài cúng kết thúc, người chơi hét lên một tiếng và nhảy vào giữa đống than lửa, nhảy múa với đôi chân trần mà không hề có cảm giác rát bỏng hay sợ hãi..

Lửa mang lại sự ấm áp, đón mừng một mùa thu hoạch và cầu thần linh phù hộ cuộc sống ấm no, xua đuổi tà ma, bệnh tật. Nhảy lửa cũng chính là sợi dây tình cảm đưa mọi người gần nhau hơn trong dịp lễ, Tết. Nhiều cô gái đã chọn được người yêu là các chàng trai dũng cảm nhảy múa trong lửa.

Lễ hội Quyá Hiéng với nguyện ước no đủ của dân làng

Lễ hội Quyá Hiéng thể hiện ước nguyện hướng về một cuộc sống no đủ, giàu có, bình an của dân làng, biểu hiện lòng sùng kính tổ tiên. Và ước vọng về một cuộc sống thái bình, thịnh vượng của đồng bào Dao. Trước khi tiến hành lễ, tại các gia đình, thầy cúng cùng gia đình lập ba đàn lễ: đàn lễ Bứa Hiéng là bài cúng sắp ở bàn thờ, cầu may cho năm mới gia chủ làm ăn phát đạt; tiếp là đàn lễ Siáng chà phin, được sắp ở giữa nhà nhằm cảm ơn tổ tiên thần Vương và 12 tiên nữ đã cai quản nhân hộ khẩu, phù hộ gia chủ khỏe mạnh trong năm.

Cuối cùng là đàn lễ Sám háng (tức là mâm cúng cơm cho tổ tiên) bày trí ở gần vách ngăn cách giữa nhà chính và bếp, trong khi tế lễ thì con cháu gia đình bưng cơm dâng cho tổ tiên dưới sự chứng giám của ba anh em vị thần là Duồn Sỉ, Lềnh Pú, Tù Tá với lễ vật dâng cúng là thịt gà, cơm, rượu, các loại bánh, hương tiền, đèn… Theo quan niệm của người Dao thì Sài tía chính là ma hay là phần hồn của các thầy cúng đã chết. Sài tía có nhiệm vụ xua đuổi tà ma, đồng thời đến giúp thầy cúng chuyển đồ lễ về cõi âm, cõi âm tích trữ sử dụng đủ trong cả năm mà không về quấy nhiễu con cháu…

Tết Khu cù tê của người dân tộc La Chí

Là một trong những lễ hội độc đáo của dân tộc La Chí, Tết Khu cù tê (Tết uống rượu tháng bảy) là dịp những người trong dòng họ gặp nhau, cùng ăn uống, tâm sự, thể hiện tinh thần gắn kết cộng đồng, cầu mong cuộc sống ấm no. Đây được xem là điểm nhấn đặc biệt trong nét đẹp văn hóa Hoàng Su Phì. Vào đúng ngày và giờ đẹp, dân làng tập trung tại nhà thờ của trưởng tộc để cúng tổ tiên. Người dân mổ trâu hoặc mổ lợn, gà và làm rượu hoẵng để tế lễ. Hát giao duyên và uống rượu sẽ diễn ra cả ngày và thâu đêm.

Hôm sau, mọi người trở về nhà làm thủ tục gọi tổ tiên. Lễ vật chuẩn bị gồm có thịt gà, thịt lợn và nhất định phải có thịt chuột nấu chín. Các gia đình đến nhà nhau ăn Tết, vui chơi đến khi hết Tết mới thôi. Thời gian đoàn tụ sum vầy, những bữa cơm tràn đầy hạnh phúc giữa ruộng lúa và hương rừng đã đưa Tết Khu cù tê vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Cứ thế, vùng đất Hoàng Su Phì chính là nơi những bông lúa chắt lọc tinh hoa từ đất mẹ, kết thành nguồn sống.